Wulwodynia (ból miejsc intymnych) – przyczyny, objawy, leczenie

Zwykle rozumiemy ból jako alarm informujący nas, że w organizmie dzieje się coś niedobrego np. stan zapalny, uraz lub choroba. Problem zaczyna się wtedy, gdy dolegliwości bólowe (najczęściej trwające przez długie lata) pojawiają się dosłownie „znikąd”, nie mając widocznej przyczyny. W języku specjalistycznym takie objawy bez uchwytnego powodu nazywamy „idiopatycznymi”. Dzisiejszy tekst chcemy poświęcić zaburzeniu o tego rodzaju charakterze – wspólnie zastanowimy się co to jest wulwodynia oraz jakie są aktualne zalecenia co do radzenia sobie z tym bólem okolic intymnych.

Specjalistyczne szkolenia z zakresu treningu dna miednicy

Zapisz się na kurs BeBo^®

WULWODYNIA – CO TO JEST?

Temat omawianego problemu pojawił się w gabinetach lekarskich dopiero w ostatnich latach. Wraz z rozwojem holistycznego podejścia w lecznictwie – coraz więcej uwagi poświęca się wulwodyni oraz innym chorobom mogącym mieć podłoże psychosomatyczne.

Odpowiedź na pytanie, co to jest wulwodynia oraz zdefiniowanie jej przyczyn i etiologii jest trudną sprawą, która wciąż nie daje spokoju ekspertom zajmujących się tym tematem. Obecnie przyjmuje się, że jest to przewlekły ból okolic intymnych o nieznanej etiologii, który trwa co najmniej 3 miesiące i nie jest wywołany przez inną chorobę.

Problem w badaniach nad leczeniem wulwodyni wynika między innymi z tego, że nie ma dostępnych statystyk określających częstość występowania tego problemu. Na podstawie obserwacji lekarzy ginekologów szacuje się, że zaburzenie to dotyka mniej więcej 8-10% kobiet w każdym wieku. Średni wiek pojawienia się pierwszych objawów obejmuje przedział od 6 do 70 lat.

Teorie związane z określeniem przyczyn wulwodyni obejmują kwestie takie jak:

• występowanie innych zespół bólowych o charakterze psychosomatycznym (np. fibromialgia, zespół jelita drażliwego, dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych),
• skłonności uwarunkowane genetycznie,
• czynniki hormonalne (m.in. antykoncepcja),
• przewlekłe stany zapalne,
• zaburzenia pracy układu mięśniowo-szkieletowego (np. dysfunkcje powięzi lub nadaktywność mięśni dna miednicy),
• zaburzenia przewodnictwa nerwowego,
• centralna sensytyzacja w ośrodkowym układzie nerwowym.
• czynniki psychospołeczne (stres, relacje z rodziną, traumy).

Warto zatrzymać się przy koncepcji rozważającej udział zjawiska centralnej sensytyzacji w pojawieniu się objawów wulwodyni. Rozumiemy je jako nieprawidłowe, długotrwałe wzmocnienie odczuwania dolegliwości bólowych po doświadczeniu czynnika wyzwalającego takiego jak np. infekcja dróg moczowych, uraz krocza w trakcie porodu lub grzybice. Mimo wyleczenia wszystkich zmian, ból okolic intymnych pozostaje nadal (mimo braku klinicznie widocznych zmian patologicznych). Teorię tę potwierdza fakt, że u pacjentek z przeczulicą sromu zauważono zwiększoną reakcję mózgu w rezonansie magnetycznym podczas uciskania różnych okolic krocza. Uwrażliwienie może wynikać ze zwiększenia liczby i wrażliwości receptorów bólowych z okolicy krocza lub z większej ilości substancji prozapalnych w sromie.

Mimo wielu teorii, etiologia wulwodyni wciąż pozostaje niewyjaśniona i prawdopodobnie wieloczynnikowa. Niestety brak możliwości zidentyfikowania przyczyny wpływa negatywnie na leczenie i stosunek pacjentek do swojej choroby.

OBJAWY WULWODYNI

Pacjentki, opisując objawy wulwodyni mówią najczęściej o:

• kłującym bólu okolic intymnych,
• uczuciu świądu,
• pieczeniu i tkliwości,
• podrażnieniu skóry,
• bolesnych stosunkach seksualnych,
• braku metody, która przyniosłaby ulgę,
• braku tolerancji dotyku bielizny, obcisłych spodni,
• trudnościach z utrzymaniem pozycji siedzącej przez dłuższy czas.

Dolegliwości bólowe mogą być odczuwane zarówno punktowo – w jednym miejscu, jak również w wielu obszarach sromu (charakter uogólniony). Objawy pojawiają się spontanicznie oraz w sposób prowokowany, w wyniku zadziałania jakiegoś bodźca (np. kontakt bielizny ze skórą sromu). Mogą charakter ciągły lub przerywany. Zdarza się, że kłującemu bólowi okolic intymnych towarzyszą dolegliwości bólowe dolnej części pleców, bioder, pachwiny, pośladków, a nawet ud.

Diagnozę wulwodyni stawia się na zasadzie wykluczenia. Wyeliminowanie wszystkich innych możliwych przyczyn jest obowiązkowe. Szczegółowy wywiad medyczny obejmuje czas trwania zespołu bólowego, szczegółową historię występowania objawów i wcześniejsze leczenie. Jednym z testów przydatnych w diagnostyce omawianego zaburzenia jest badanie ginekologiczne obejmujące wykrycie bolesnej reakcji na niebolesny bodziec za pomocą testu z wacikiem.

Objawy wulwodyni istotnie obniżają jakość życia kobiet i utrudniają normalne funkcjonowanie. Zauważono, że omawiana dysfunkcja jest najczęstszą przyczyną bólu podczas współżycia seksualnego u kobiet przed menopauzą, co skutkuje pogorszeniem relacji intymnych. Przewlekły kłujący ból okolic intymnych powoduje frustrację, stres i depresję. W skrajnych przypadkach wulwodynia może prowadzić do myśli samobójczych.

WULWODYNIA – CO POMAGA NA BÓL OKOLIC INTYMNYCH?

Odpowiednie leczenie wulwodyni opiera się na wielu wymiarach: somatosensorycznym, emocjonalnym oraz społecznym. W tym multidiscyplinarnym podejściu, najważniejsza jest odpowiednia edukacja pacjentek obejmująca mechanizmy powstawania bólu przewlekłego. Postrzeganie swoich dolegliwości bólowych jest silnie powiązane z odczuwaniem ich intensywności. Lepsze rozumienie swojego stanu i nastawienie do choroby przekłada się na natężenie objawów (co ciekawe, taki mechanizm zauważono także w terapii przewlekłych zespołów bólowych kręgosłupa). Kobiety powinny mieć świadomość, że nawet intensywny ból nie musi oznaczać żadnych uszkodzeń i jest stanem odwracalnym dzięki plastyczności ośrodkowego układu nerwowego.

Co pomaga na wulwodynię? Istnieje niepewność co do tego, jak zapewnić ulgę kobietom cierpiącym na ból okolic intymnych. Nie mniej jednak warto pamiętać o delikatnej higienie narządów płciowych. Należy stosować niedrażniącą, bawełnianą bieliznę i bezwzględnie unikać chemicznych, zapachowych środków do mycia okolic intymnych (wciąż najzdrowsza pozostaje czysta woda). Podczas comiesięcznego krwawienia warto decydować się na delikatne, bawełniane podpaski. Ponadto po skorzystaniu z toalety należy dokładnie oczyścić i osuszyć obszar sromu (bez mocnego wycierania papierem toaletowym). Eksperci polecają także stosowanie niedrażniących lubrykantów podczas stosunku seksualnego.

W leczeniu wulwodyni wykorzystuje się: terapie poznawczo-behawioralne, hipnozę, konsultacje psychologiczne, uczestnictwo w grupach wsparcia, fizjoterapię uroginekologiczną (trening mięśni dna miednicy, mobilizacje tkanek miękkich, manipulacje stawowe, techniki rozluźniające i relaksacyjne, przezskórna elektryczna stymulacja nerwów), biofeedback w wykorzystaniem elektromiografii (EMG),  leczenie farmakologiczne, akupunkturę, iniekcje toksyną botulinową lub heparyną drobnocząsteczkową. W ostateczności, istnieje możliwość leczenia chirurgicznego (jeśli inne formy terapii zawiodły). Lekarze i fizjoterapeuci często posiłkują się dziennikiem oceny bólu i metod terapii prowadzonym przez pacjentki. Dzięki temu można opracować spersonalizowany plan postępowanie.

Badania nad leczeniem wulwodyni wciąż są w początkowej fazie, co sprawia, że wiedza na temat przyczyn i skutecznych metod jest ograniczona. Wielu specjalistów czuje się bezradnych wobec tego złożonego problemu, co podkreśla potrzebę dalszych badań i rozwoju terapii, które mogłyby realnie poprawić jakość życia pacjentek.

Źródła:

1. Schlaeger J.M., Glayzer J.E., Villegas-Downs M. L.i H., Glayzer E.J., He Y., Takayama M., et al.: Evaluation and Treatment of Vulvodynia: State of the Science. J Midwifery Womens Health. 2023 Jan;68(1):9-34.
2. Vasileva P., Strashilov S.A., Yordanov A.D.: Aetiology, diagnosis, and clinical management of vulvodynia. Prz Menopauzalny. 2020 Mar;19(1):44-48.
3. Torres-Cueco R., Nohales-Alfonso F.: Vulvodynia-It Is Time to Accept a New Understanding from a Neurobiological Perspective. Int J Environ Res Public Health. 2021 Jun 21;18(12):6639.